Verzwakken van de rechtsstaat

De rechtsstaat is er om mensen van de staat en andere burgers te beschermen. Extreemrechtse en autoritaire politici proberen vaak snel om de macht van juridische instituten, de pers en politieke tegenstanders in te perken. Dit kan formeel gebeuren, door bijvoorbeeld de publieke omroep af te schaffen, of geleidelijk, door de rechtspraak als partijdig weg te zetten.

Extremistische politiek gedijt het beste zonder tegenspraak. Deze tegenspraak komt van instituten en mensen die de politiek controleren, zoals journalistiek, rechtspraak, wetenschappers, politieke tegenstanders of activisten. Hen het woord ontnemen, door het stopzetten van financiering, wetswijzigingen of het criminaliseren van mensen die de tegenspraak bieden, leidt ertoe dat volgende stappen een stuk gemakkelijker genomen kunnen worden. De afbraak van de rechtsstaat kan heel geleidelijk gebeuren, door met kleine wetswijzigingen langzaam de positie van rechters te politiseren en te verzwakken, maar ook door drastische ingrepen, zoals het plotseling wijzigen van de Grondwet, zoals in Hongarije is gebeurd.

Bron: Authoritarian Playbook, “Politicizing Independent Institutions”

Verzwakken van onafhankelijke instituten en politieke tegenstanders

Door onafhankelijke instituten zo ongeloofwaardig en partijdig mogelijk te laten lijken, kunnen politieke tegenstanders, burgers of activisten veel lastiger via een ‘neutrale’ partij hun gelijk halen. De instituten worden vaak eerst zwartgemaakt, waarna hun macht via de parlementaire weg kan worden weggenomen. Hier ligt de rechtspraak voor de hand, maar ook statistische bureaus, adviesorganen of wetenschappelijke bureaus kunnen als ‘activistisch’ worden bestempeld. Door alles als politiek gekleurd te bestempelen, is het aanvechten van beslissingen moeilijker, en kunnen bestaande instituten burgers niet meer beschermen tegen de staat.

🇭🇺Hongarije: het wijzigen van de grondwet en installeren van 'eigen rechters'

In Hongarije wijzigde Orbán in 2011 de grondwet, die de pensioenleeftijd van rechters drastisch liet zakken. Hierdoor moesten honderden rechters gedwongen met pensioen. Deze werden vervangen door rechters die loyaal waren aan Fidesz, de partij van Orbán. Met deze set rechters is het veel moeilijker om de overheid via de rechtspraak verantwoordelijk te houden, en hebben (politieke) tegenstanders minder middelen om zich tegen het beleid te verweren.

Bron: Amnesty

🇳🇱 Nederland: toespraak Wilders na veroordeling

In Nederland scoren we over het algemeen goed op de scheiding der machten en onafhankelijke rechtspraak, in de Rule of Law Index stond Nederland op een wereldwijde zevende plaats in 2023. Maar de rechtspraak wordt steeds vaker in twijfel getrokken door zowel coalitiepartijen als de PVV als oppositiepartij FvD. Dit schaadt de reputatie van de rechtspraak. Wilders deed dit zijn veroordeling in het “Minder, minder”-proces. Daar zei hij na definitieve uitspraak van de Hoge Raad dat hij zich niks zal aantrekken van de uitspraak: “Deze uitspraak bestaat voor mij niet”. Dit zaait twijfel over de legitimiteit en de daadkracht van de rechtspraak. Zelfs nadat de uitspraak door de Hoge Raad in stand werd gehouden, heeft Wilders zijn gedrag op dezelfde wijze doorgezet, zonder consequenties. Dit demotiveert politiek tegenstanders om via het recht hun gelijk te halen, en versterkt de overtuiging dat een politicus boven de wet staat.
Bron: NOS, Rule of Law Index

Zie jij ook dat deze tactieken steeds vaker worden ingezet? Sluit je aan bij de Niet Normaal campagne en strijd mee tegen de normalisatie van extreemrechts.

Bereidheid om civiele vrijheden van tegenstanders in te perken

Een criterium van autoritair leiderschap is het misbruiken van de rechtspraak om de vrijheden van tegenstanders in te perken. Zo steunen autoritaire partijen vaak wetten die burgerlijke vrijheden inperken, zoals het uitbreiden van laster- en smaadwetgeving, het inperken van het demonstratierecht, of specifieke organisaties verbieden.

Door deze wetten – stapsgewijs of erg snel – te wijzigen, wordt tegenspraak bemoeilijkt of zelfs gecriminaliseerd. Ook dreigt extreemrechts vaak met legale actie tegen critici uit andere partijen of media-organisaties. Deze rechtszaak hoeft niet altijd kansrijk te zijn: het schildert tegenstanders af als criminelen als ze te veel hun kop boven het maaiveld uitsteken, wat in veel gevallen leidt tot zelfcensuur bij hen en soortgelijke politici. Ook door de rechten van activisten in te perken, wordt tegenspraak vanuit de samenleving verzwakt.

🇺🇸 VS: Republikeinen in de Senaat wijzigden de procedure voor het benoemen van Supreme Court rechters.

Door de benoeming van drie conservatieve rechters in het Hooggerechtshof door Donald Trump is het de Republikeinen na decennia gelukt om de historische Roe v. Wade-uitspraak te herroepen. Hiermee krijgen Staten ruim baan om het recht op abortus helemaal weg te nemen of drastisch in te perken. Het benoemen van drie conservatieve rechters was alleen mogelijk door een historische procedurewijziging in de Senaat. Hierdoor hebben kandidaten alleen een meerderheid nodig om benoemd te worden, in plaats van de eerdere 60 van de 100 stemmen. Op deze manier werd het voor Trump mogelijk om drie rechters door de Senaat heen te loodsen met een meerderheid van 52 Republikeinen.

Bron: New York Times 

🇳🇱 Nederland: minister van justitie wil demonstratierecht inperken

Minister van Justitie David van Weel (VVD) gaf aan het demonstratierecht te willen beperken. Zo wil hij niet dat demonstranten het verkeer verstoren, of op andere manieren andere burgers in de weg zitten.

Amnesty had eerder al kritiek op het demonstratierecht, dat volgens hen en monitor Civicus de afgelopen jaren al flink onder druk staat. Demonstraties worden vaker met meer geweld afgebroken, onder het mom van openbare orde. Maar burgers hebben het recht om hun onvrede op een vreedzame manier te uiten, ook als dat een andere burger of de staat niet goed uitkomt.

Door het demonstratierecht in te perken, wordt een middel om je stem te laten horen als burger veel lastiger om te gebruiken. Zo wordt politieke tegenstand verzwakt.

Zie jij ook dat deze tactieken steeds vaker worden ingezet? Sluit je aan bij de Niet Normaal campagne en strijd mee tegen de normalisatie van extreemrechts.

Scroll to Top